فیلم A Beautiful Mind

داستانی واقعی

فیلم یک ذهن زیبا داستان زندگیِ واقعی جان فوربز نش جونیور ریاضیدان نابغه و برجسته‌ی آمریکایی است. او درگیر نوعی بیماری اسکیزوفرنی پارانویید بود و از افسردگی رنج می‌برد امّا با تمام توان سعی کرد بر بیماری غلبه کرده و تا آنجا که توان دارد ذهن خود را اصلاح کند. فیلم یک ذهن زیبا روایت تلاش‌های این فرد نابغه است کسی که با تمام مشکلاتی که با درون تاریک خود پیدا کرده بود از مسیرش کناره نگرفت و تسلیم بیماری نشد.

البته این فیلم عشقی افسانه‌ای را هم تصویر می‌کند، همسر جان نش (الیشیا) پس از بیمار شدن همسرش از او طلاق می‌گیرد امّا در این اثر سینمایی او زنی وفادار به همسر تا لحظات پایانی تصویر می‌شود که در تمام مراحل سخت زندگی حاضر به جدا شدن از او نیست، این تصرّف در داستان زندگی واقعی جان نش البته مشکلاتی را به وجود آورده که در ادامه‌ به آن می‌پردازیم امّا فصلی عاشقانه هم در اثر به وجود آورده که به زیبایی کار افزوده است.

توهمات ذهنی یک ریاضیدان

یک ذهن زیبا فضایی را پیش روی بیننده قرار می‌دهد تا بتواند مشکلات ذهنی جان نش (بیمار مبتلا به شیزوفرنی) را درک کند. توهمات ذهنی او را به گونه‌ای واقعی نشان می‌دهد و به آنها شخصیتی حقیقی می‌بخشد تا بیننده نیز به غیر واقعی بودن آنها پی نبرد و همانطور که فردی دارای چنین بیماری، توهمات خود را واقعی می‌پندارد مخاطب نیز همین نظر را داشته باشد.

از همان دقایق اولیه فیلم سرنخ هایی به مخاطب خویش می‌دهد تا متوجه غیر منطقی بودن بعضی رخدادها شود برای مثال دوست و هم اتاقی جان (چارلز هافمن) تا اواسط فیلم تنها در فضاهای بسته همراه با او دیده می‌شود و این فضا چهارچوب ذهن جان نش را ترسیم می‌کند، توهمات محدود و درون فضایی مشخص هستند، رفته رفته با پیشروی بیماری و وخیم شدن حال او هم اتاقی‌اش نیز از فضاهای محدود به فضاهای باز کوچ می‌کند.

میان حیاط بین افراد دیگر میان کلاس درس و سخنرانی و در نهایت دخترکی را هم با خود همراه می‌کند. خارج شدن چارلز از فضاهای محدود نشان دهنده‌ی شدت یافتن بیماری و وسیع شدن تاریکی وجودِ نش است. یک ذهن زیبا در کنار روایت و بیماری و همچنین داستان عاشقانه‌ی خود به نشان دادنِ طرح مسائلی می‌پردازد که نش در زمان حیات به واقع بر روی آنها کار کرده بود.

نظریه‌ تعادل نش

برای نمونه تئوری نظریه‌ بازی‌ها یا تعادل نش، سالها پیش آدام اسمیت پدر علم اقتصاد مدرن مطرح کرد که در رقابت، انگیزه‌های فردی به اهداف مشترک کمک می‌کنند و بهترین نتایج زمانی به دست می‌آیند که هر کسی در گروه کاری را که برای خودش بهترین است انجام دهد، سال‌ها این تفکر اساس تصمیم‌گیری های مهم اقتصادی بود و در کلاس‌های درس اقتصاد این نظریه به عنوان اصول اصلی علم اقتصاد و یک اصل کامل تدریس می‌شد.

صد و پنجاه سال بعد جان نش عنوان کرد این نظریه‌ی آدام اسمیت درست بوده اما کامل نیست سپس آن را کامل کرد: هر کس در گروه کاری را که هم برای خودش و هم برای گروه بهترین است انجام دهد تا نتیجه موفقیت‌ آمیز باشد. فیلم، نظریه‌ها را تنها به صورت یک گفتگو میان دو شخص مطرح نمی‌کند بلکه با طرح یک چینش داستانی و به صورت کاملاً عملی نظریه را تصویر می‌کند پس اثر در مقوله‌ی ارتقای دانش مخاطب نیز بسیار تاثیر گذار عمل می‌کند.

فیلمی که هم احساسات مخاطب‌اش را به جنبش واداشته هم به علم او افزوده هم هنر را در قاب تصویر و بازی بازیگران گنجانده.

بازی اثرگذار راسل کرو

راسل کرو نقش آفرینی مناسبی در جایگاه فردی نابغه که از بیماری و توهم رنج می‌برد داشته، قبل از اطلاع به بیماری شخصیتی با اعتماد به نفس بالا و متکبر و بعد از آن شخصی در هم‌شکسته و بدون اعتماد به نفس با چهره‌ای که نیازمند توجه دیگران است. شخص درمانده‌ای که با وجود مشکلات فراوان همچنان جنگجوست، او حالت خاصِ چهره‌ی اصلیِ جان نش، فرمِ لب و چهره‌ی غمگین‌اش را نیز به خوبی بر صورت خود نشانده و با توجه به اینکه تفاوت زیادی میان دو چهره وجود دارد بازی او آنقدر روان و طبیعی‌است که از منظر چشم بیننده بسیار مقبول واقع می‌شود.

شاید بهتر می‌بود شخصیت آلیشیا با آنچه در واقعیت بوده تقابل بیشتری می‌داشت البته که شخصیت او موجب شده در کار عشقی قابل تحسین ببینیم امّا نشان دادن این فداکاری‌های ساختگی ارزش واقعی تلاش‌های جان نش برای مقابله با بیماری‌اش را کاهش می‌دهد و از خودگذشتگی همسر (که در داستان واقعی وجود نداشت) در مقابل تلاش‌های پروفسور بیشتر خودنمایی کند.

جامپ کات‌ها در خدمت روایت داستان

جامپ کات‌ها حس پریشانی نش را به خوبی انتقال می‌دهند و نماهای بسته‌ی چهره‌اش، افسردگی و غم چشمانش را. انتخاب لباس نیز برای پرداخت شخصیت بسیار مناسب بوده مثلاً در سکانسی که نش و آلیشیا در کنار رود نشسته‌اند پروفسور همان شلوار پارچه‌ای مردانه و پیراهنی را به تن دارد که در مواقع دیگر می‌پوشید، شخصیتی که برایش پوشش اهمیتی ندارد و وقتی برای پرداختن به لباسش نیست.

ریاضیات را آنقدر مهم می‌داند که حل مسائل آن هم بر هر سطح صیقلی قابل انجام است می‌توان جملگی موارد یاد شده را برای عنوان اینکه یک ذهن زیبا اثری‌ است ارزنده بیان کرد که تماشای چند باره‌ی آن خالی از لطف نیست.